Zachowek jest uprawnieniem bliskich spadkodawcy. Każdy słyszał to pojęcie, ale nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna to instytucja. Za chwilę dowiesz się, komu przysługuje, jak go obliczyć i kiedy można się o niego ubiegać. Jedno jest pewne – jest duża szansa na to, że spotkasz się z nim w swoim życiu. Obyś wiedział, jak zabezpieczyć swoje interesy i interesy swoich bliskich.
Z tego wpisu dowiesz się
- Czym jest zachowek?
- Kto może wystąpić z roszczeniem o zachowek?
- Czy zachowek to tylko pieniądze?
- Jak obliczyć wysokość zachowku?
- Co to jest substrat zachowku?
- Czy zachowek może się przedawnić?
- Czy można nie płacić zachowku?
Zachowek – co to jest?
Kodeks cywilny reguluje wszystkie sprawy związane z zachowkiem. Najprościej mówiąc. Zachowek jest pewną formą spadku, który należy się krewnym spadkodawcy, w sytuacji, gdy formalnie testament nie został spisany, lub spadkodawca przekazał swój majątek, wykluczając w testamencie jakiegoś zstępnego. Jeśli chcesz dowiedzieć się, m. in. kiedy można się o niego ubiegać, czy jak go obliczyć, ten artykuł odpowie na Twoje pytania.
Kto może wystąpić o zachowek?
O zachowek mogą ubiegać się zstępni – kolejni potomkowie spadkodawcy, czyli dzieci, wnuki itd., oraz małżonek, lub rodzice. Warto jednak mieć na uwadze sytuację, gdy spadkodawca w chwili śmierci, oprócz dzieci i małżonka, miał również rodziców. W tym wypadku, ci ostatni, nie mają prawa występować o wypłatę zachowku. Tu w pierwszej kolejności dziedziczą osoby, którym należy się to na podstawie dziedziczenia ustawowego.
Jeśli więc zastanawiasz się, czy w Twojej sytuacji możesz ubiegać się o zachowek, odpowiedź brzmi tak, jeśli:
- zostałeś pominięty w ostatniej woli spadkodawcy, np. cały spadek został zapisany tylko jednej osobie z rodziny, lub komuś spoza niej,
- za życia została przekazana darowizna w formie np. nieruchomości, pieniędzy, lub innych rzeczy.
W tej sytuacji prawdopodobnie od razu możesz wystąpić o wypłatę zachowku do osoby, która została tak hojnie obdarowana być może Twoim kosztem.
Czy zachowek to jedynie pieniądze? Jak obliczyć wysokość zachowku?
Prawo do zachowku jest roszczeniem majątkowym. Tak, ogólnie przyjmuje się, że zachowek jest pewną kwotą pieniędzy. Z reguły jest to połowa tego, co należałoby się spadkobiercy z tytułu dziedziczenia ustawowego. Natomiast jeśli o zachowek występuje osoba, która w momencie śmierci spadkodawcy była nieletnia, lub niezdolna do pracy, wtedy przysługuje jej kwota w wysokości 2/3 przysługującego udziału spadkowego.
Ponadto wysokość zachowku zależy również od:
- liczby osób do niego uprawnionych,
- wysokości darowizn, jakich za życia dokonał spadkodawca,
- treści testamentu.
Wszystkie te elementy sprawiają, że choć w teorii wystąpienie o zachowek nie jest bardzo skomplikowane, to warto, aby mimo wszystko zajął się tym doświadczony radca prawny. Dzięki temu masz pewność, że wszystkie możliwe elementy zostały wzięte pod uwagę.
Należy pamiętać również o tym, że przy obliczaniu wysokości zachowku, uwzględnia się też osoby, które odrzuciły spadek, a także spadkobierców niegodnych. Natomiast osoby wydziedziczone, lub te, które się zrzekły dziedziczenia, nie są brane pod uwagę.
Wracając jednak do początku, o ile zachowek zwyczajowo jest wypłacany w formie pieniężnej, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby na mocy wspólnego porozumienia, jedna strona zrezygnowała z pieniędzy. Nie, nie chodzi o całkowitą rezygnację z zachowku. Mowa tu o sytuacji, gdy np. osoba występująca o zachowek, chciałaby wejść w posiadanie jakiejś rzeczy, np. z którą jest sentymentalnie związana.
W takim wypadku wnioskujący zrzeka się prawa do zachowku w zamian za wydanie mu z całej masy spadkowej tej rzeczy, na której mu zależy.
Substrat zachowku, co to jest?
Niestety, wszystko, co z pozoru wydaje się łatwe, w rzeczywistości często takie nie jest. Musisz wiedzieć, że przy obliczaniu wysokości zachowku mamy podobnie. Podczas tych wyliczeń często należy obliczyć także tzw. substrat zachowku, innymi słowy podstawową kwotę, jaka należy się osobie uprawnionej do zachowku.
Na substrat zachowku składają się dwa elementy:
- wysokość majątku spadkowego,
- wartość składników majątkowych, którymi spadkodawca rozporządził już za swego życia, np. wspomniane darowizny.
Tu odejmuje się też wszystkie długi spadkowe. Nie bierze się pod uwagę długów z tytułu poleceń, zapisów i zobowiązań z tytułu zachowku. Wtedy to kwoty te stanowią „czystą wartość spadku”. Obliczenie jej jest ważne, aby uchronić bliskich spadkodawcy w sytuacji, gdy on na przykład za życia przekaże swój majątek jednej osobie, lub gdy po śmierci spadek jest równy zero.
W przypadku darowizn, do tych obliczeń, nie bierze się pod uwagę codziennych, drobnych darowizn, jak choćby prezenty urodzinowe itp., są tu też darowizny dla osób niebędących spadkobiercą, które zostały przekazane przed więcej, niż 10-latami od chwili śmierci spadkodawcy.
Nasza specjalizacja:
Prawo spadkowe – zobacz, jak możemy Ci pomóc.
Prawo rodzinne – co radca prawny może dla Ciebie zrobić?
Ponadto, kiedy oblicza się zachowek dla zstępnych, nie dolicza się darowizn dokonanych przed urodzeniem np. dzieci (chyba że dokonane były później, niż 300 dni przed ich urodzeniem się). Z kolei, jeśli chodzi o małżonka, to nie dolicza się darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa.
Aby uwzględnić inflację, wartość spadku obliczana jest na podstawie cen z dnia orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku, ale według cen obowiązujących w dniu śmierci spadkodawcy.
Niekiedy sytuacja jest tak skomplikowana, że do ustalenia wartości majątku muszą zostać powołani biegli sądowi. To jednak znacznie przedłuża cały proces i podnosi jego koszty.
Żądanie spłaty zachowku – formalności
Najkorzystniejszym rozwiązaniem, jeśli chodzi o zachowek, byłoby rozwiązanie sprawy polubownie. Wtedy dokonuje się dobrowolnej spłaty uprawnionego do zachowku. W tym wypadku zawiera się ugodę, w której spisane są wszystkie składowe majątku oraz wartość zachowku. Uprawniony składa wówczas oświadczenie, że jego roszczenia zostały w pełni uregulowane, a on otrzymał określoną kwotę pieniężną.
Niestety często nie jest tak łatwo, a to wymaga wstąpienie na drogę sądową. Należy pamiętać, że aby było to możliwe, pozew powinien spełniać wszystkie formalne wymogi. W tej sprawie najlepiej skonsultować się z radcą prawnym, który specjalizuje się w prawie spadkowym. Jeżeli masz pytania – napisz do nas.
Musisz wiedzieć, że roszczenie o zachowek, to dłuższa i bardziej kosztowna droga dochodzenia swoich praw, ale wyjątkowo skuteczna. Opłata od takiego pozwu wynosi 5% wartości zachowku, który jest dochodzony w sprawie.
Jeżeli sprawa wymaga jeszcze skorzystania z pomocy biegłych sądowych, wtedy należy doliczyć też i ich wynagrodzenie. Jeśli sąd uzna powództwo za słuszne, może zasądzić zwrot kosztów sądowych. Niemniej jednak zawsze warto, o ile to możliwe, dążyć do ugody.
Może zainteresuje Cię też wpis:
Nieodebranie listu poleconego.
Nasza specjalizacja – Windykacja.
Przedawnienie zachowku
Kodeks cywilny reguluje i tę kwestię. W myśl prawa, roszczenia z tytułu zachowku przestają być ważne po upływie 5 lat od ogłoszenia testamentu. Dotyczy to każdego, również spadkobiercy ustawowego. Z tym że bieg przedawnienia liczy się inaczej dla:
- spadkobierców ustawowych – jest to 5 lat od momentu śmierci spadkodawcy,
- spadkobierców testamentowych – 5 lat od ogłoszenia testamentu.
Zobacz też wpis:
Intercyza – co to jest, zasady, kiedy warto?
Jak udowodnić, że ojciec nie zajmuje się dzieckiem?
Czy można nie zapłacić zachowku?
W sprawach spadkowych również tych dotyczących zachowku, może zajść obawa, że nieuczciwi członkowie rodziny będą w tym upatrywać szansy „łatwego zysku”. Choć nie można całkiem wyłączyć obowiązku wypłaty zachowku uprawnionemu, to w sytuacjach, które mogą ocierać się o próbę szybkiego wzbogacenia się, warto powołać się na przepis art. 5 kodeksu cywilnego:
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Dobrym przykładem może być dziecko żądające zachowku, które za życia odmawiało pomocy rodzicowi, czy nie utrzymywało z nim żadnych kontaktów.
Podsumowując
Wszystkie sprawy dotyczące spadków, czy zachowku mogą być, w zależności od sytuacji, bardzo proste, lub niezmiernie skomplikowane. Wiemy, że to brzmi bardzo enigmatycznie, ale tak w rzeczywistości jest. Każda sprawa jest inna. Nie da się bez indywidualnego podejścia i analizy dokumentów i okoliczności jednym zdaniem powiedzieć, co trzeba zrobić. Mamy przepisy, mamy zasady współżycia społecznego i to wszystko trzeba odnieść do rodzinnej historii wydarzeń.
Ważne w takich sytuacjach dokładnie przeanalizować swój konkretny przypadek, żeby mieć pewność, czy i w jakiej wysokości przysługuje nam dane roszczenie. Bo musisz też wiedzieć, że zachowek nie zawsze jest należny. Jest szereg instytucji, które mogą wpłynąć na obniżenie lub wyłączenie prawa do zachowku.
